zdunska-wola-w-obiektywie - Historia miasta

Historaia miasta Zduńska Wola.

Pierwsze ślady osadnictwa człowieka na obszarze obecnego miasta Zduńskiej Woli sięgają okresu schyłku epoki lodowcowej, czyli około 12.000 lat temu. Świadczą o tym znaleziska archeologiczne z górnego paleolitu. O ciągłości osadnictwa prehistorycznego informują nas kolejne znaleziska archeologiczne z okresu mezolitu (8000-4500 lat temu), neolitycznej kultury łużyckiej (3500-2500 lat temu) oraz monety i kawałki bursztynu z okresu rzymskiego (Iwiekp.n.e.). O stałym osadnictwie człowieka z okresu średniowiecznego informują nas historyczne zapisy archiwalne. Pierwsze pisane informacje o Zduńskiej Woli, pochodzące z 13 94 r., zawarte są w tzw. "Tekach Pstrokońskiego". Znajdują się w nich dwa zapisy: "ZdunyAndreas Zduński" oraz drugi wymieniający tegoż Andrzeja, jako Andrzeja ze Zdun lub Woli - " Andreas de Zduny alias Wola". W końcu XIV lub początkach XV wieku Zduńska Wola stała się centrum dóbr o tej samej nazwie; w skład których oprócz niej wchodziły wsie: Zduny, Paprotnia, Woźniki i Pstrokonie. Informacje z XVI i XVII w. o Zduńskiej Woli są rzadsze i mają głównie charakter gospodarczy. Są to przede wszystkim zapisy mówiące o podziale dóbr oraz sporządzony inwentarz całej majętności zduńskowolskiej(1699r.). Z tego okresu pochodzą także wzmianki o istnieniu parafii Zduńska Wola, obejmującej swoim zasięgiem takie wsie jak: Czechy, Stęszyce, Opiesin, Krobanów, Swędzieniejowice, Paprotnia i Holendry. Geneza nadania praw miejskich. Zduńska Wola, przez którą przebiegał uczęszczany szlak handlowy kalisko-piotrkowski, niemal od chwili powstania pełnić zaczęła funkcje głównego ośrodka dóbr o tej samej nazwie. Dobra te były przez cały czas własnością szlachecką. Nie wiadomo od kiedy Złotniccy stali się właścicielami tych dóbr, można jedynie sądzić, że w początkach XVIII w. Istniejący wpis z roku 1774 w księgach grodzkich sieradzkich mówi o nadaniu przez króla Stanisława Augusta Poniatowskiego dnia 21 września 1773 r. przywileju odbywania 12 targów wielkich w miejscu zwanym Czekay vel Zduńska Wola. Brak formalny metryki miejskiej nie przeszkadzał im jednak w faktycznym pełnieniu funkcji ośrodka miejskiego. Przyszły rozwój osady jest ściśle związany z napływem tkaczy śląskich i rozwojem jej funkcji przemysłowej. Już od 1817 roku, dzięki staraniom ówczesnego dziedzica Stefana Prawdzie Złotnickiego, wzrastała wciąż ilość tkaczy, przybywających ze Śląska, Niemiec i Czech. W roku 1824 zamieszkiwało tu ok. 1400 osób, w tym 150 majstrów sukienniczych pracujących w 125 warsztatach. W tym okresie powstała także pierwsza fabryka płótna oraz datuje się początek starań o nadanie praw miejskich. Lata 1918 - 1945 (okres międzywojenny i okupacja) Po odzyskaniu niepodległości w roku 1918 Zduńska Wola weszła w skład powiatu sieradzkiego województwa łódzkiego. Przystąpiono do odbudowy miasta i przemysłu ze zniszczeń wojennych. Oprócz przemysłu włókienniczego pojawiają się zakłady branży metalowej, maszynowej, młyny, rzeźnia i pierwsza elektrownia. Rozwija się także funkcja handlowo-usługowa, jaką miasto pełni dla całego powiatu sieradzkiego. Pojawiają się nowe gmachy użyteczności publicznej jak: szkoły podstawowe, gimnazjum, szpital miejski, ochotnicza straż pożarna. Zabudowa mieszkaniowa obejmuje obszary peryferyjne (osiedle Pastwiska, rejon ulicy Mikołaja), a nawet wykracza poza obszar granic miejskich (wieś Zduny, Stęszyce, Opiesin, Osmolin). W roku 1930 w rejonie wsi Karsznice powstała osada kolejarska dla obsługi wybudowanej linii kolejowej ze Śląska do Gdyni. Zduńska Wola stała się ważnym węzłem komunikacyjnym. Tuż przed wybuchem wojny Zduńska Wola osiągnęła wielkość zaludnienia liczącą 26.154 osoby i była największym miastem w zachodniej części województwa łódzkiego. Po wkroczeniu we wrześniu 1939 roku niemieckich wojsk okupacyjnych nazwę miasta zmieniono na Freihaus i przyłączono je do Kraju Warty Rzeszy Niemieckiej. Zaludnienie spadło do wielkości 12.354 osób w roku 1944, w tym tylko 6.800 narodowości polskiej. Wyzwolenie miasta nastąpiło 21 stycznia 1945 roku. Większość zakładów leżała w gruzach, park maszynowy był zdewastowany, silnie zniszczona była także część miasta w rejonie ulic: Sieradzkiej, Placu Wolności, Stęszyckiej, czyli rejonie okupacyjnego Getta Żydowskiego. Wszystkie drogi prowadzą do Zduńskiej Woli - w stulecie zduńskowolskiego kolejnictwa Zduńska Wola, która już od blisko 180 lat szczyci się swą miejską historią, dzieliła zawsze los - niekiedy pomyślny, ale jakże często tragiczny - całej naszej Ojczyzny. Powstała wszakże w okresie, gdy Polska, rządzona przez zaborców, nie istniała jako niepodległy kraj na mapie Europy. Nie omijały jej też najróżniejsze zawieruchy dziejowe - wojny, okupacje, przesunięcia granic czy frontów, kryzysy gospodarcze. Dziś, gdy integruje się Europa, miasto nasze, leżące w środku Polski - niepodległego i wolnego kraju - ma możliwość ponownie wykorzystać szansę, jaką dla rozwoju gospodarczego i kulturowego, przy wsparciu własnej, wytrwałej i twórczej pracy wszystkich mieszkańców, daje dogodne położenie geograficzne na skrzyżowaniu szlaków handlowych i transportowych. Korzyści płynące z dogodnego położenia zauważono bardzo wcześnie. Miejscowość nasza, o której najstarsza pisana wzmianka pochodzi z 1394 r., usytuowana przy uczęszczanym trakcie handlowym kalisko-piotrkowskim, stała się niemal od chwili powstania głównym ośrodkiem dóbr zduńskowolskich. Dobra te stanowiły własność szlachecką. Natomiast w XVIII stuleciu, kiedy to w 1773 r., u schyłku I Rzeczypospolitej, powstawało na terenach dzisiejszej Zduńskiej Woli miasteczko Czekay, stało się ono lokalnym centrum gospodarczym na skrzyżowaniu dróg z północy na południe i z zachodu na wschód. Ta pierwsza próba założenia tutaj ośrodka miejskiego nie w pełni się powiodła i Czekay, niestety, podupadł. Nie zaniechano jednak wysiłków. Stefan Złotnicki, kolejny właściciel dóbr zduńskowolskich z tego rodu i założyciel naszego grodu, podejmując starania o podniesienie statusu Zduńskiej Woli do rangi miasta zmierzał ku wykreowaniu na swych ziemiach silnego i prężnego, przemysłowego ośrodka włókienniczego, który stwarzałby możliwość szybkiego i trwałego unowocześnienia. Dogodne położenie i łatwy dojazd stały się jednym z atutów przyciągających do dóbr Stefana Złotnickiego licznych osadników, tych z najbliższych okolic, ale i tych z zagranicy - specjalistów tkactwa, farbiarstwa i zawodów pokrewnych, którzy z tym miejscem na Ziemi chcieli związać swój los. Dla tworzącego się zduńskowolskiego przemysłu łatwość przywozu niezbędnych do produkcji tkackiej komponentów, a następnie wywozu gotowych wyrobów była wręcz niezbędnym warunkiem rozwoju. Wspominał o tym ówczesny burmistrz Zduńskiej Woli, Feliks Piotrowski . Lata 1825 - 1918 (przemysłowy rozwój miasta) W marcu 1825r. wspomniany już wcześniej dziedzic wystąpi! do Komisji Województwa Kaliskiego z prośbą o nadanie Zduńskiej Woli praw miejskich. Nieco później, bo już 25 października 1825 r. na mocy Uchwały Rady Administracyjnej osada Zduńska Wola uzyskuje prawa miejskie z wyłączeniem tzw. Jurydyki, czyli posiadłości dziedzica Złotnickiego położonych wokół dworu, w którym mieszkał (ograniczona obecnymi ulicami: Kościelną, Dolną, Piwną, Złotnickiego). Teren nowo powstałego miasta graniczył od wschodu z wsiami szlacheckimi: Kawęczyn, Krobanów, Osmolin, Swędzieniejowice, od południa z wsiami: Paprotnia i Zduny, od zachodu z wsią rządową Czechy i Tymienicami, od północy z wsiami Stęszyce i Opiesin. Obszar miejski obejmował powierzchnię ok. 6,2 km kw. Miasto należało do powiatu szadkowskiego, obwodu sieradzkiego, województwa kaliskiego. Nadanie praw miejskich wpłynęło na dynamiczny rozwój miasta. Już w roku 1827 liczba ludności osiągnęła 2.758 osób. Miasto posiadało około 320 budynków, w tym 30 murowanych. Ze względu na brak wolnych placów dla napływających tkaczy osadnictwo zaczęło lokować się na terenie wsi Kawęczynek, włączonej w granice miejskie w roku 1830 (rejon położony w okolicy obecnej ul. Szad-kowskiej, Spacerowej i Przemysłowej). Wiek XIX w historii miasta, to jego dynamiczny rozwój, do roku 1909 zanotowano 8-krotny wzrost liczby ludności, która osiągnęła wówczas wielkość 22.504 osób. Istniało wówczas około 50 zakładów przemysłowych zatrudniających łącznie 5.200 robotników; z tego 98% w przemyśle włókienniczym. Miasto posiadało już 1.360 budynków; w tym ok. 600 murowanych. W roku 1899 w granice miasta włączono Jurydykę ograniczoną ówczesnymi ulicami Piwną, Dolną, Kościelną, Belwederską. Początek XX wieku to okres intensywnego rozwoju przemysłowego. W roku 1903 Zduńska Wola uzyskuje połączenie kolejowe z Łodzią i Kaliszem. Tuż przed wybuchem I wojny światowej w roku 1914 liczba ludności miasta osiągnęła wielkość 28.437 osób. 19 sierpnia do miasta wkraczają okupacyjne wojska niemieckie. Działania wojenne doprowadziły do upadku miasta. W roku 1918 liczba ludności zmniejszyła się do ok. 12.000 osób. Po roku 1945 Po wyzwoleniu miasto Zduńska Wola weszło w skład powiatu sieradzkiego województwa łódzkiego i było najdalej na zachód wysuniętym ośrodkiem przemysłowym Łódzkiego Okręgu Przemysłowego. W roku 1949 zatrudnienie w przemyśle osiągnęło wielkość ok. 3.000 osób. Ze względu na brak wolnych terenów budowlanych w granicach miasta oraz zagospodarowanie obszarów przyległych, w dniu 1 stycznia 1955 doszło do znacznego powiększenia terenu miasta. Włączono wówczas w jego granice wsie : Stęszyce, Rozomyśl, wieś Osmolin, kolonię Osmolin i Zduny. Powierzchnia miasta wzrosła do 15,0 km kw. Z dniem 1 lipca 1956 r. miasto zostało wyłączone z powiatu sieradzkiego i utworzono powiat miejski. Zamieszkiwało w nim wówczas ok. 22.000 osób. W 1960 roku wieś Karsznice uzyskała statut osiedla i liczyła 3.200 osób. Na terenach nowo przyłączonego Osmoiina pojawiają się pierwsze osiedla wielorodzinne (rejon ulicy Kilińskiego, Szkolnej, Srebrnej i Zielonej), rozwija się budownictwo jednorodzinne w rejonie ulic: Hetmańska, Narwiańska, Mickiewicza oraz na osiedlu Pastwiska. Zmienia się także przestrzenne rozmieszczenie zakładów przemysłowych - większość z nich została przeniesiona z centrum do dzielnicy przemysłowej w rejonie ulic: Szadkowska i Długa (zakłady Zwoltex, Wola). W 1972 roku rusza komunikacja miejska. Pojawiają się nowe obiekty użyteczności publicznej (dom kultury, biblioteka, liceum ogólnokształcące, ośrodek "Relaks"). W dniu 1 stycznia 1973 roku w granice miasta włączono osiedle Karsznice i wsie Krobanówek oraz część Henrykowa. Powierzchnia miasta wzrosła do 20 km kw., a jego ludność do 34,1 tys. osób. Kolejna zmiana granic miasta nastąpiła w wyniku reformy administracyjnej w dniu 1 czerwca 1975 roku. Przyłączono wówczas wieś Swędzieniejowice i dzielnicę Nowe Miasto. Powierzchnia miasta wzrosła do 24,5 km kw., a ludność do 37 tys. osób. Zduńska Wola znalazła się w obrębie nowo powstałego województwa sieradzkiego jako największe miasto i najprężniejszy ośrodek przemysłowy. Dla potrzeb mieszkańców zrealizowano nowe osiedla "Zachód", "Spacerowa", "Południe", zwiększyła się również powierzchnia osiedli jednorodzinnych, są to głównie osiedla "Złota", "Reja", "Hetmańska". Przeobrażeniom uległ także przemysł. Pojawiły się nowe duże zakłady, takie jak "Fadom", "Izolacja", "Pamotex". W 1987 roku liczba ludności miasta wynosiła już 44 tys. Zgodnie z ustawą o Samorządzie Terytorialnym z dnia 8 marca 1990 roku, 27 maja 1990 r. odbyły się wybory do Rady Miejskiej nowo utworzonego samorządu terytorialnego gminy miejskiej Zduńska Wola. Zgodnie z Ustawą o komunalizacji miasto Zduńska Wola na mocy decyzji Wojewody Sieradzkiego wyposażone zostało w mienie gminne. Związane jest ono z prowadzeniem przez miasto określonych w Ustawie o samorządzie terytorialnym zadań. Lata 90-te to rozwój jakościowy miasta. Dalszy wzrost liczby osób korzystających z sieci wodociągowej, kanalizacji, podłączeń do sieci cieplnej. To rozbudowa układu komunikacyjnego, budowa dróg asfaltowych, wymiana chodników. Jest to również prywatyzacja istniejącego przemysłu, rozwój drobnej rzedsiębiorczości, powstanie nowych podmiotów gospodarczych, realizacja sieci gazowej, budowa kolektora "Północ" w Karsznicach i wiele innych działań dla potrzeb mieszkańców. Na koniec 1996 roku miasto zamieszkane było przez 47 tys. osób.